اخلاق کارمندی از نگاه بزرگان چگونه است؟

( با مردم، فروتن، نرم خو، مهربان، گشاده رو و خندان باش )

اخلاق کارمندی از نگاه بزرگان چگونه است؟

تقوا

شایسته است کارکنان نظام اسلامی، به زیور تقوا آراسته باشند. به تعبیر امیرمؤمنان علی علیه السلام ، «تقوا چونان مرکب های فرمانبرداری است که سواران خود را عنان بر دست، وارد بهشت جاویدان می کند. آن چه بر اساس تقوا پایه گذاری شود، نابود نگردد و کشت زاری که با تقوا آبیاری شود، تشنگی ندارد». کارمندان نیز با داشتن تقوا می توانند خود را از ارتکاب هرگونه نافرمانی، سستی و تنبلی، اسرافکاری، حیف و میل بیت المال، و از بین بردن حق دیگران مصون نگاه دارند.

تأثیر تقوا در موفقیت

کارکنان و مدیران، در میدان کار و تلاش و میدان های دیگر زندگی دنیا، با انواع گرفتاری ها و تنگناها رو به رو هستند. کارکنان موفق کسانی اند که راه خروج از تنگناها را بشناسند و در برابر سختی ها مقاومت داشته باشند. یکی از میوه های شیرین تقوا، رها شدن از سختی ها و آسان شدن کارهاست. قرآن می فرماید: «کسی که تقوای الاهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می کند». حضرت علی علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «کسی که تقوا را انتخاب کند، سختی ها از او دور می گردند. تلخی هایش، شیرین و فشار مشکلات و ناراحتی های زندگی او بر طرف خواهد شد. مشکلات پیاپی و خسته کننده برایش آسان گردیده و مجد و بزرگیِ از دست رفته، چونان قطرات باران بر او فرو می بارند. رحمت بازداشته حق باز می گردد و نعمت های الاهی پس از فرونشستن، به جوشش می آید و برکاتِ تقلیل یافته فزونی می گیرد.»

کاردانی

کسانی که از لحاظ علمی شایستگی اداره امور را ندارند، نباید مسؤولیتی را بپذیرند. اگر کسی مهارت لازم را نداشته باشد و با این حال مسؤولیت قبول کند، موجب تباهی و ضایع شدن کارها می شود. از این رو، در واگذاری کارها، افزون بر تعهد، دانش و تخصص نیز شرط است. پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «کسی که بر مسلمانان پیشی گیرد، در حالی که در میان آنان کسی شایسته تر از او وجود دارد، به خدا، پیامبر و مسلمانان خیانت کرده است».

شرح صدر

به این دلیل که کارمندان، هر روز با تعداد بسیاری ارباب رجوع، با افکار و اندیشه های متفاوت و سلیقه های گوناگون برخورد می کنند، به سعه صدر و حوصله فراوانی نیاز دارند. مقاومت در برابر تهدیدها و تطمیع ها، تحمل همکارانی با روحیات و رفتارهای متفاوت، و نیز سایر فشارهای روحی، نیازمند داشتن حوصله فراوانی است. بنابراین، بدون داشتن شرح صدر و تحمل دیگران، نه می توان در کاری دوام آورد، و نه پیشرفت کرد و دیگران را تحمل نمود.

مردم دوستی

از ویژگی های بارز کارکنان مدیران دولت اسلامی، مردم دوستی آنان است. تا زمانی که کسی مردم را از خود نداند و دوستی آنان در دلش راه ندهد، اگر به پست و مقامی نیز برسد، شوق خدمت به مردم را نداشته و بلکه به شدت از آنان گریزان است و زیر بار انجام بهتر مسؤولیت نمی رود. حضرت علی علیه السلام در فرمانش به مالک اشتر می نویسد: «مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته اند: دسته ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش هستند.»

فروتنی

زمانی که انسان به مسند ریاست و مقامی تکیه زد، نباید غرور و عجب وجودش را فراگیرد و وظایفی را که در قبال مردم دارد، فراموش کند؛ بلکه سزاوار است چنین کسی خود را در برابر مردم خاضع احساس کند و رفتار و کرداش را با فروتنی زینت بخشد. تواضع، نعمت بزرگی است که به انسان، ارجمندی و والامقامی را هدیه کرده و از کبر و غرور دور می سازد. خداوند متعال به پیامبرش دستور می دهد که رفتارش را با فروتنی بیاراید: «بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می کنند، بگستر». حضرت علی علیه السلام نیز به یکی از کارگزاران خود نوشت: «پر و بال خودت را در برابر مردم بگستران و با آنان گشاده رویی کن و فروتن باش».

نرم خویی

مهربانی و نرم خویی با مردم و تحمل رفتارهای بد، از ویژگی های ممتاز یک کارمند نمونه است. رواست مسؤولان و کارمندان دولت بکوشند وجود خود را به چنین صفاتی زینت بخشند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «سازگاری و مدارا با مردم، نصف ایمان، و نرمی و مهربانی با آنان، نصف زندگی است.» حضرت علی علیه السلام نیز خطاب به مالک اشتر فرمود: «درشتی و سخنان ناهموار مردم را بر خود هموار کن و تنگ خویی و خودبزرگ بینی را از خود دور ساز، تا خدا درهای رحمت خودرا به روی تو بگشاید و پاداش اطاعت ببخشایدت. آن چه به مردم می بخشی، به تو گوارار باشد. اگر چیزی را از کسی باز می داری آن را با مهربانی و پوزش خواهی همراه کن.»

نیک خلقی

ویژگی مهم دیگری که برای کارکنان و کارگزاران جامعه لازم است، داشتن خلق نیک و خوش رفتاری با مردم است. گشاده رویی و برخورد نیکو، باعث جذب مردم شده و آنان را به حکومت و کارگزاران آن امیدوار می کند.

در نتیجه، چنین نظامی از حمایت و پشتوانه قوی مردمی برخوردار خواهد شد. از سویی نیز سخنان و گفتار نیکو و خوش رفتاری، تأثیری مثبت در روح و جان افراد دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ارزش و فضیلت اخلاق نیکو فرمود: «محبوب ترین شما و نزدیک ترین تان به من در روز قیامت، خوش خلق ترین و متواضع ترین شماست». حضرت علی علیه السلام نیز در نامه خود به «حُذَیفة بن یمان» دستور می دهد: «و امر می کنم تا آن جا که می توانی، روش نیکو داشته باشی. به درستی که خداوند به نیکوکاران اجر و پاداش می دهد».

خدمت به مردم

جامعه اسلامی، همانندیک جسم است و هرگاه عضوی از آن آسیب ببیند، دیگر اندام را آرامش و راحتی نخواهد بود. درک این واقعیت از سوی کارکنان و کارمندان که پیکر جامعه اسلامی واحد و یگانه است، آنان را در خدمت هرچه بیش تر به مردم مشتاق تر می کند. از سویی نیز خدمت به مردم و تلاش در راه رفع نیازمندی های آنان،از اموری است که در آموزه های اسلامی اهمیت فراوانی به آن داده شده است. بهتر است کارگزاران و کارمندان دولت اسلامی، همواره در برآوردن خواسته های مردم و حل مشکلات آنان، سعی و کوشش کنند. مسؤولان و کارکنان باید به این حقیقت آگاه باشند که زمانی کار آنان باارزش خواهد بود که ابزاری برای خدمت به مردم باشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: «هرکس در راه برآوردن نیاز مسلمانی برای خاطر خدا تلاش و کوشش کند، خداوند برای او هزار نیکی می نویسد».

تسریع در کار مردم

سرعت عمل و برطرف ساختن مشکلات مردم در اسرع وقت، یکی از موارد تحقق خدمت به مردم است. شایسته است در نظام اسلامی، جریان امور به صورتی باشد که از هرگونه اتلاف وقت مردم و ایجاد سرگردانی و سردرگمی به دور باشد و کارهای مردم در اولین زمان ممکن انجام گیرد. تحقق بخشیدن به این توصیه، هم نقش فراوانی در موفقیت و پیشرفت کارهای کارکنان و مدیران دارد و از انباشته شدن کارها جلوگیری می نماید، و هم مانع از دلسرد شدن و نارضایتی و ناامیدی مردم می گردد. حضرت علی علیه السلام در فرمان تاریخی خود به مالک اشتر می فرماید: «برآوردن نیاز مردم در همان روزی که به تو عرضه می شود، از وظایف اختصاصی توست و کار هر روز را در همان روز انجام ده؛ زیرا هر روزی کاری مخصوص به خود دارد».

گشاده رویی

یکی از ارزش های اخلاقی در نظام اسلامی این است که کارگزاران و مسؤولان و کارمندان آن، با خوش رویی و گشاده رویی با مردم برخورد نمایند و آن چنان رفتار کنند که به جای نفرت و انزجار، جذاب و گیرا به نظر آیند. طبیعی است که مسؤولان و کارکنان یک سازمان واداره، در هر شرایطی قادر به حل مشکلات مراجعه کنندگان نیستد، ولی می توانند با گشاده رویی و چهره بشاش با آنان روبه رو شوند تا به این وسیله، اندکی از دردهای آنان بکاهند و خاطره خوشی از خودبه یادگار بگذارند. حضرت علی علیه السلام دراین باره می فرماید: «با مردم، فروتن، نرم خو، مهربان، گشاده رو و خندان باش».

حفظ حرمت مردم

در مکتب اسلام، انسان شرافت و کرامتی داردکه از طرف خداوند به او داده شده است. بر همگان، به ویژه مسؤولان و کارمندان لازم است حافظ حرمت و منزلت انسانی باشند. آن چه مورد نظر اسلام است، حفظ احترام و عزت مردم توسط رهبران، زمامداران و کارکنان می باشد، به نحوی که از هرگونه تحقیر و اهانت به مردم بپرهیزند و با مراجعان، از هر طبقه و صنفی باشند؛ کوچک یا بزرگ، باسواد یا بی سواد، شهری یا روستایی و… محترمانه رفتار کنند.

عدل و انصاف

عدل و دادگری، از اساسی ترین ویژگی های کارگزاران و کارکنان دولت اسلامی است. کارکنان ادارات تا آن جا که می توانند، باید در هر زمینه ای و هر زمانی با عدل و انصاف با مردم برخورد کنند و از این که عده ای را بر دیگری یا فردی را بر فرد دومی برتر بدانند و ترجیح دهند، به شدت بپرهیزند و همه مردم را با یک چشم بنگرند. آنان باید در اجرای قانون، استفاده از امکانات و مواهب عمومی جامعه، برخورداری از حقوق اجتماعی و تقسیم بیت المال در مورد طبقات مختلف جامعه، با عدل و انصاف رفتار نمایند و از هرگونه اعمال تبعیضی و نابرابری به دور باشند. حضرت علی علیه السلام به یکی از کارگزاران خود می فرماید: «در نگاه، اشاره چشم، سلام کردن و اشاره کردن، با همگان یکسان باش تا زورمداران در ستم توطمع نکنند، و ناتوانان از عدالت تو مأیوس نباشند».

ترک منّت

کارگزاران و کارکنان نظام اسلامی در ادارات و سایر بخش ها، همواره کاری را که انجام می دهند، نوعی وظیفه و مسؤولیت می دانند و به کاری که برای مردم انجام می دهند، منتی بر آنان نمی گذارند و مورد توهین و اهانتشان قرار نمی دهند. حضرت علی علیه السلام در توصیه های خود به مالک اشتر می فرماید: «مبادا با خدمت هایی که انجام دادی، بر مردم منت گذاری یا آن چه را انجام داده ای، بزرگ بشماری. منت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش می سازد».

اطاعت و پیروی از مافوق

سزاوار است کارگزاران و کارمندان نظام اسلامی، هر کدام در محدوده سازمان و اداره خود و در چارچوب مقررات و قوانین مربوط، از مسؤول بالا دست خود اطاعت کند و این پیروی، اگر آگاهانه و در یک محیط صمیمی صورت پذیرد، موفقیت و پیشرفت آن مجموعه را در پی خواهد داشت؛ ولی اگر در نظام حکومتی و در سلسله مراتب مسؤولیت ها، اطاعت و پیروی از مسؤول بالاتر نباشد، و زیردستان از گردن نهادن به دستورات مقام بالاتر امتناع ورزند، آن نظام و حکومت به هم می ریزد و رشته امور از هم می پاشد. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «از مافوق و بالادست خود پیروی و اطاعت کن، تا زیردستانت از تو اطاعت کنند».

برادری و صمیمیت با همکاران

از عواملی که نقش به سزایی در پیشرفت امور یک مجموعه تشکیلاتی دارد، برادری، صمیمیت و همدلی بین مدیران و کارکنان آن است. کارمندان نظام اسلامی می توانند در محیط کار با سایر همکاران رابطه صمیمی و دوستانه داشته باشند و با رعایت حقوق برادری و روحیه تعاون و همکاری، یکرنگی و یکدلی را در محیط اداری حاکم سازند؛ زیرا وحدت و همدلی کارکنان، انرژی های مادی و معنوی حوزه مدیریت را در راه دست یابی به اهداف متمرکز می سازد.

هم فکری و مشورت

ایجاد محیط مشاوره، از اصول مدیریت اسلامی است که به کارگزاران هم رده اختصاص ندارد، بلکه عموم مدیران و کارگزاران، اعم از بالادست، هم سطح و زیردست را در بر می گیرد؛ یعنی هم مسؤول بالاتر با زیردستان خود به مشاوره برخیزد و برای نظرات و افکار آنان ارزش قائل شود و هم خود نیروها با یکدیگر تبادل نظرو مشورت داشته باشند.

خداوند متعال به نبی اکرم دستور می دهد که در امور جامعه با مؤمنان مشورت کند: «و در کارها با آنان مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی (قاطع باش و) بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد».

کارمندان و انقلاب

همه قشرهای مردم، در پیروزی انقلاب اسلامی نقش فعالی داشتند، ولی در این میان، فعالیت های انقلابی برخی از قشرها، از اهمیت خاصی برخوردار بود، به طوری که رژیم پهلوی را فلج ساخت. کارمندان دولت، از شمار گروه هایی بودند که با اعتصاب های گسترده در حمایت از حضرت امام رحمه الله ، ضربه مهلکی به نظام شاهنشاهی زدند و مقدمات پیروزی انقلاب را فراهم ساختند. حضرت امام رحمه الله در پیام های قبل از انقلاب خود، ضمن تشکر از اعتصاب کارمندان فرمودند: «نهضت، با شیوه های گوناگون، مخصوصا اعتصابات در همه ادارات و دستگاه های دولتی باید ادامه داشته باشد. من از جمیع کارمندان محترم دولت و سایر مؤسسات که با اعتصاب خود، پشتیبانی از برادران و خواهران خود کرده اند، تشکر می کنم. این یک وظیفه اسلامی و لازم الاجراست». حضرت امام رحمه الله هم چنین در پیام هایی، دیگر اقشار مردم را به پشتیبانی از اعتصاب کارمندان، به خصوص کارگران و کارمندان شرکت نفت فراخواندند.

کارمند از دیدگاه امام رحمه الله

امام خمینی رحمه الله به قشر کارمند اهمیت فراوانی می داد و به مناسبت های مختلف، از این قشر زحمت کش قدردانی کرده؛ همواره در پی برطرف کردن مشکلات آنان بود. ایشان در بخشی از سخنانش می فرمود: «البته من از مشکلات دولت، مشکلات کارمندان دولت، از مشکلات همه قشرهایی که در بین دولت کار می کند، آگاهم، و می دانم در عین حالی که محروم ترین قشرها هستد، با اخلاص ترین قشرها [هم [هستند».

ارزش کار

مقام معظم رهبری، درباره ارزش کار کارمندان و خدمتگزاران کشور، خطاب به آنان فرمودند: «هر کاری که شما برای مردم انجام می دهید. در هر پست و سمتی که باشید، یک حسنه است و علاوه بر این که به نفع مردم است، چنان چه کار ماندگار و اصیل و ریشه دار هم باشد، یک صدقه جاریه است و در دستگاه عظیم الاهی، این کارهای شما خواهد ماند و آثار نیک خود را خواهد بخشید و ثمرات آن را خواهید دید، هم در دنیا و هم در عالم آخرت؛ همان روزی که هر انسان محتاج حسنه و صدقه ای است که از پیش فرستاده است». ایشان در جای دیگر می فرماید: «هیچ صدقه ای بالاتر از این نیست که انسان این مردم را خوشحال کند».

گشاده رویی کارمندان از منظر مقام معظم رهبری

از آن جا که بعضی از کارهای اداری، دشواری هایی دارد و در مدت زمان کمی قابل حل نیست، ممکن است ناراحتی ارباب رجوع را به همراه داشته باشد. بسیار پسندیده است کارمندان محترم، در چنین زمان هایی با مهربانی و گشاده رویی جواب مراجعه کنندگان را بدهند. مقام معظم رهبری در بیانات خویش خطاب به کارمندان محترم فرمودند: «ممکن است یک نفر به شما مراجعه کند، اما شما نتوانید گرهی از کار او باز کنید. اگر نمی توانید گره او را باز کنید، اقلا با گره افزونی خودتان، گرهی بر کار او اضافه نکند. اگر نمی توانید کاری برایش انجام دهید، لااقل گشاده رو باشید و با خنده و تبسم و ملاطفت با او برخورد کنید. اگر مشکلش حل نمی شود لااقل دلیل آن را برایش تبیین کنید.»

( زمزار )